Türkeli Belediye Başkanı Halil Dilek Özcan yaptığı açıklamada şunları söyledi; "Göreve geldiğim 2009 Yılı Mart ayından itibaren, uzun zamandır aklımda olan ve kendi kendime hep merek ettiğim bir soru olan, Türkeli ilçemizin tarihi ne kadar eskiye dayanmaktaydı yada ne zaman kurulmuştu. Bununla ilgili elimizde yeterli bilgi, belge yada daha önce yazılmış herhangi somut bir çalışma bulunmamaktaydı.

Bunun için tarih çalışmaları konusunda uzman olan Tarihçi Abdulkerim Erdoğan beyden yardım talebinde bulunduk. Yanında bir mütercim tercüman ile birlikte İlçemize gelen Abdulkerim Bey ilçemizi köyleri ile birlikte büyük bölümünü gezerek, özellikle Hamamlı Köyünde (Ayandon) bulunan hamam, cami ve mezar taşlarının incelenmesi ve tercüme edilmesi ile ilçemizin tarihinin sanıldığı gibi bir kaç yüzyıllık değil yaklaşık 1550 yıllardan sonra bölgemizde Türk yerleşiminin olduğunu, uzun süre kaza ve bucak olarak hizmet ettiğini ortaya koydu.
Bizde bu bilgiler ışığında Belediye olarak daha ayrıntılı çalışmalar içine girerek İlçemiz hakkında her türlü bilgi ve belgeyi toparlamaya başladık. Bu çalışmalar kapsamında, Belediyemiz personellerinde Cengiz Özcan’ı İstanbul’da bulunan Başbakanlık Devlet arşivleri Genel Müdürlüğüne gönderdik. Arşivlerden temin ettiğimiz Ayandon kazasına ait Müslim nüfus defteri, gayri müslim nüfus defteri, vergi defteri ve diğer idari belgeler elimizde olup Osmanlıca olan bu belgelerin Türkçeye çevrilmesi için bir çalışma başlattık. Çalışmalar neticesinde Türkeli İlçemizin geçmişi hakkında elde edeceğimiz bilgileri bir Kitapta toplayarak İlçemizin tarihinin, kültürel mirasının ve doğal güzellilerinin anlatıldığı kalıcı bir eser bırakmak niyetindeyiz. Unutmayalım geçmişini bilmeyen toplumlar, geleceğini bilemezler" dedi.

Aşağıda şuanki bilgilerle oluşturulan bir ön çalışmadır: 
TÜRKELİ TARİHİ 
Türkeli ve çevresi, M.Ö. 70 yıllarında Romalıların, M.S. 395 yıllarında Bizanslıların, 3 Ekim 1214 tarihinde Selçuklu hakimiyetine girmiştir. Selçuklu devletinin dağılmasından sonra beylikler dönemi başlamış ve bölgemizde Pervaneoğulları daha sonra Candaroğulları Türk egemenliğini sürdürmüştür. 15. yüzyılda gelişmeye ve büyümeye başlayan Osmanlı İmparatorluğu'na Anadolu beylikleri katılmaya başlayınca, Candaroğlu Beyliği de Osmanlılara bağlılığını ilan etmiş ve böylece Türkeli ve çevresi de 1461 yılı civarında Osmanlı İmparatorluğu'nun idaresi altına girmiştir.

Türkeli ve çevresinin Osmanlı döneminde Merkezi “Ayandon”dur. (Bugün ki adı ile Hamamlı Köyü'nün olduğu bölge) çok uzun yıllar İlçe ve Bucaklık yapmıştır. Bu sebeple Osmanlı Arşivlerinde bulunan kayıtlarda Türkeli adı geçmemektedir. Belgelerde Ayandon ile kayıtlar mevcuttur. Arşivde şu ana kadar tasnif edilen belgelerde 203 adet Ayondon ile ilgili kayda rastlanılmıştır. Konu başlıkları yayınlanan kayıtlardan ve elimizde olan belgelerden İlçemiz tarihi hakkında önemli bilgilere ulaşılmıştır. Bu kayıtlardan çıkardığımız sonuçlara göre:
Ayandon1530'da Bucak, 1679'da İlçe, 1700, 1755 ve 1777'de Bucaktır. 1780'de İlçedir. 1785, 1794 ve 1820’de Bucaktır. 1833 ve 1860 arası İlçedir. 1860'daki kısa bir Bucaklığın ardından 1861-1868 arası ve 1884'de İlçedir. 1897, 1914, 1915 ve 1916'da Bucaktır. 1865 ve 1867'de hem Ayandon, hem de Ayancık İlçedir. Ayancık İlçesinin merkezi 1881 yılında İstefan'dır. 1893 ve sonrasında Ayancık kesintisiz “İlçe” dir. 
Arşiv kayıtlarından seçilen bazı örnekler aşağıda gösterilmiştir: 
Ayandon’un İlçe merkezi olduğu mevcut hamam, cami ve caminin arkasında bulunan mezar taşlarının incelenmesi ile birlikte, arşiv kayıtlarında bulunan resmi yazışmalar, nüfus ve vergi defterlerinin incelenmesinden anlaşılmaktadır.





Cumhuriyet Dönemi Arşivlerinde mevcut kayıtlara göre 1935’te bucaklık Helaldı’ ya (Güzelekent) geçti.İlçe Ayancık’tır.Aynacık kazasına bağlı Türkeli nahiyesi merkezinin Gemiyani köyünden Helaldı köyüne nakli (Arşiv Kaydı :Tarih.08.05.1935 sayı:11317, Fon Kodu:30..11.1.0,Yer:95.12..6).Beş yıllık bir aranın ardından, tekrar Bucak merkezi Türkeli olmuştur. Sinop ili Türkeli nahiye merkezinin Helaldı köyünden Gemiyanı köyüne nakli (Arşiv kaydı:13.12.1940 tarih ve 16291 sayı Fon kodu:30..11.1.0 Yer no:143.39..14.)
Helaldı 1935-1940yılları arası nahiye merkezi. Türkeli ise 1940 ve sonrasında nahiye, 1957 yılı sonrasında ise kesintisiz İlçedir.

Türkeli Cumhuriyet döneminde 27 Haziran 1957 yılında 9644 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 7033 numaralı kanun ile İlçe olmuştur.İlçe merkezinin eski adı “Yarna” dır. Bugünki Türkeli’nin adı eski haritalarda “Antonios Burnu “daha yeni haritalarda “Ayandon Burnu “olarak geçer.
Cumhuriyet dönemi ile birlikte 1922 yılından itibaren yabancı kökenli isimlerin yasaklanması ile birlikte İlçe merkezinin resmi olarak Gemiyanı Köyü olarak adlandırıldığını ve İlçelikle birlikte 1957 yılında Türkeli adını aldığı anlaşılmıştır.

Yöremize hangi Türk boylarının yerleştiğini ise, eski Türk Tarih kurumu Başkanı Yusuf Halaçoğlu’nun; Anadolu da Aşiretler, Cemaatler, Oymaklar (1453-1650) adlı kitabında yayınladığı Tahrir Defterleri kayıtlarından anlaşıldığı üzere, Ayandon bölgesinde Hicri 990 (1582) yılında “Çepni Boyu ÜÇOK Gök Han Oğullarının” Kastamonu Sancağı Ayandon kazasında yerleşik olarak yaşadıklarına dair kesin kayıtlar mevcuttur. Bu kayıtlar ayrıntılı olup, çadır sayıları, hayvan sayılırı gibi bilgiler mevcuttur.

Aşağıda Ayandon’u gösteren yabancı kaynaklarda yayınlanan haritalardan örnekler verilmiştir.


Anville Jean Baptiste tarafından 1794 tarihinde yapılmıştır.


Arrowsmith John tarafından 1844 yılında yapılmıştır.


Kitchin Thomas tarafından 1794 tarihinde yapılmıştır.


Faden William tarafından 1785 yılında yapılmıştır.

Editör: Vitrin Haber